Το Καθολικό

Σ' ένα μοναστήρι, αυτό που μιλά κατά κύριο λόγο για την ιστορία του, είναι ο ναός του. Γιατί αυτός είναι ο χώρος, όπου ο μοναχός ζει, κινείται και αυξάνει πνευματικά, σαν το έμβρυο στην μητρική κοιλία, όπως λέγει σύγχρονος Αγιορείτης Γέροντας. Είναι επόμενο, λοιπόν, η πνευματική αυτή μήτρα, ως το κέντρο της ζωής της Μονής, να γίνεται το σημείο αναφοράς, που φέρει την σφραγίδα της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας της εκάστοτε Αδελφότητος.

Το Καθολικό στη Μονή των Ταξιαρχών είναι αφιερωμένο στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ και σε όλες τις Ασώματες Δυνάμεις. Η επί αιώνες πορεία του μέσα στον χρόνο, έχει αποθησαυρίσει στον ευλογημένο του χώρο έκδηλη τη χάρη, που ο Θεός πλούσια του χάρισε. Οι χορείες των οσίων πατέρων, ιερομονάχων, ιεροδιακόνων και απλών μοναχών που φιλοξενήθηκαν σ αυτόν, είναι μέχρι σήμερα σιωπηλά ηχούσες μυστικές παρουσίες, που αντηχούν από το Ιερό Βήμα, από τα παλιά στασίδια, από την κάθε ιερή γωνιά που γνώρισε τα ασκητικά τους δάκρυα, τις κοπιαστικές μετάνοιες, τις πύρινες προσευχές τους στον Θεό• και από το ταπεινωμένο δάπεδο, κάτω από το οποίο ανακαλύφθηκαν από την σημερινή Αδελφότητα τα κεχριμπαρένια οστά τους.

Τύπος μονόκλιτης βασιλικής με τρούλο, πετρόκτιστος, διατηρεί σήμερα τη μορφή που πήρε μετά την τελευταία ριζική ανακαίνιση που του έκαναν οι πατέρες το 1764. Περιβάλλεται από νεώτερο πρόναο (νάρθηκα), κτίσμα του 19ου αι., τον οποίον η σημερινή Αδελφότητα ανεκαίνισε το 1995. Η παρουσία στον πρόναο ζωγραφισμένης ξύλινης οροφής είναι ένα σύγχρονο δείγμα της παλαιάς πηλιορείτικης και αγιορείτικης παραδόσεως.

Η είσοδος στο Καθολικό γίνεται από ξυλόγλυπτες τζαμωτές θύρες, η μία εκ των οποίων φέρει μορφές αγγέλων, και μας μυεί αμέσως στη μυστικοπάθεια μιας άλλης, ευλογημένης, πιο πνευματικής εποχής. Τα τέσσερα μονόλοβα μικρά παράθυρα που βρίσκονται ψηλά, κοντά στο ταβάνι, αφήνουν τον ναό μισοσκότεινο και κατανυκτικό. Οι τοιχογραφίες του 18ου αι. στον δυτικό και νότιο τοίχο, αγνώστου αγιογράφου, κινούνται στο πλαίσιο όχι μιας αυστηρής βυζαντινής τεχνοτροπίας, αλλά μιας λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποιες νεώτερες αγιογραφίες, επιζωγραφήσεις κυρίως, του 1910, στην δυτική και την νότια πλευρά, έργα του αθηναίου αγιογράφου Μ. Παναγιωτάκη.

Ο βορεινός τοίχος δεν έχει αγιογραφίες. Ο σεισμός του 1995 τον τραυμάτισε θανάσιμα, καταστρέφοντας ολοσχερώς τις υπάρχουσες τοιχογραφίες. Ο σπάνιος και ονομαστός για την τέχνη του «Παντοκράτορας» χάθηκε κι αυτός μαζί με το προσφιλές στους πηλιορειτικούς ναούς αρχιτεκτονικό στοιχείο του τρούλου, κατά τον ίδιο ολέθριο σεισμό, για να δώσει την θέση του σήμερα σε μια δίρριχτη στέγη με κεραμίδια, χωρίς καμία αγιογραφία.

Χαρακτηριστικές είναι οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος, όπως της Μεταδόσεως των Αποστόλων, Αγίων Ιεραρχών ολόσωμες και άλλων Αγίων σε στηθάρια, σκηνών από την ζωή και τα θαύματα του Κυρίου, ιδιαιτέρως δε της ωραιότατης Πλατυτέρας, που δεσπόζει στην κεντρική κόγχη με το ιλαρό πρόσωπο και τα μεγάλα Της μάτια.

Εκείνο που ξεχωριστά προκαλεί τον θαυμασμό είναι το αριστουργηματικό τέμπλο. Έργο μνημειώδες, αγνώστου εποχής και τεχνίτου, θυμίζει τις μετσοβίτικες λεπτεπίλεπτες δημιουργίες. Το βαθύ και εντυπωσιακό σκάλισμά του, που μοιάζει με ξύλινο κέντημα, αποδίδει με τρόπο μοναδικό ιστορίες από την Παλαιά Διαθήκη: την δημιουργία των Πρωτοπλάστων και την πτώση τους, την ιστορία του Προφήτου Ιωνά μέσα στο στόμα του κήτους...Xαρακτηριστική είναι η παράσταση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που πατά την ψυχή του φιλάργυρου πλουσίου κρατώντας σπαθί και ζυγαριά, των τεσσάρων προφητικών ζώων που κρατούν τα ευαγγέλια και συμβολίζουν τους ευαγγελιστές, η «Ρίζα του Ιεσσαί» που γεμίζει όλο το τέμπλο με τον φυτόμορφο διάκοσμό της...Βρίθουν ακόμα οι αγγελικές μορφές, χαρακτηριστικές για το τέμπλο της Μονής των Αρχαγγέλων, ενώ οκτώ ξυλόγλυπτες στάμνες που αποτελούν και τις ισάριθμες βάσεις του τέμπλου, εξακτινώνουν προς τα πάνω μια πλούσια άμπελο, που απλώνει τους κλάδους και τα σταφύλια της σε όλο το δημιούργημα.

Περίφημα είναι και τα επιχρυσωμένα βημόθυρα του τέμπλου, με τις εικονιζόμενες στο κάτω μέρος μορφές Αγίων Ιεραρχών και Προφητών. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι Προφήτες ατενίζουν προς την παράσταση του Ευαγγελισμού που βρίσκεται από πάνω τους, και βαστούν ειλητάρια, που αναγράφουν προφητικές ρήσεις σχετικές με το γεγονός.

Τέλος, η Σταύρωση και οι εκατέρωθεν αυτής παραστάσεις της Θεοτόκου και του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου, τα λεγόμενα «λυπητερά», που βρίσκονταν στην κορυφή του τέμπλου, αφαιρέθηκαν, μη χωρώντας πια κάτω από την δίρριχτη στέγη. Περιμένουν, όμως, μέχρι σήμερα την αποκατάσταση του τρούλου, για να καταλάβουν και πάλι την πρώτη τους θέση.

Μια υποψία - όχι βεβαιότητα - για τον χρόνο κατασκευής του τέμπλου μας δίνουν οι δεσποτικές εικόνες του 1772. Νεώτερη, του 1838, είναι η αμφίπλευρη αγιογράφηση του μουσαμαδένιου παραπετάσματος, που κλείνει αντί για βήλο την Ωραία Πύλη. Έργο του «Δημητρίου, μαθητού Ιακώβου του Αγιορείτου» φέρει από την πλευρά του Ιερού τον Άρχοντα Μιχαήλ και από την εξωτερική τον Μέγα Αρχιερέα Χριστό.

Όλος ο Ναός είναι γεμάτος από την νοερή παρουσία των πνευματικών προγόνων της σημερινής αδελφότητος, ιδιαιτέρως μάλιστα του τελευταίου κτήτορός του, Γέροντος Γαβριήλ Ιωάσαφ, που έχει αφήσει αποτυπωμένο το όνομά του, μαζί με την ιερή λαχτάρα της καρδιάς του, σε όλα σχεδόν τα κειμήλια και τα σκεύη που βρίσκονται σ’ αυτόν: δρακόντια, πολυελέους, καντήλια, ιερές λειψανοθήκες, θύρες και παράθυρα...

Μπαίνοντας ο σημερινός επισκέπτης στον μικρό τούτο Ναό με την μεγάλη ιστορία, κατανύσσεται καθώς αναλογίζεται πως εδώ ασκήθηκαν κάποιοι μοναχοί αιώνες πριν• ορισμένοι από αυτούς, ίσως άγιοι, άγνωστοι στους ανθρώπους, γνωστοί στον Θεό... και παρόλο που είναι πολίτης ενός μάταιου και αποπνευματοποιημένου κόσμου, μπαίνει με την βοήθειά τους σε μία άλλη διάσταση, όπου οι εξαϋλωμένες μορφές των εικονιζομένων Αγίων, των πολιτών της μίας, μοναδικής και αιώνιας πραγματικότητας, είναι ζωντανές και του μιλούν για τα θεία τους βιώματα...

Πολυέλεος παλαιού Καθολικού

Παρεκκλήσιον παλαιού Καθολικού

 

Ιερά Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών - info@impt.gr